In het kader van Project USE (Unis pour la Santé et l’Education) bestrijdt Memisa ondervoeding in Ituri, een provincie in het oosten van de DR Congo. Het project dat door de Europese Unie wordt gefinancierd heeft als doel de volksgezondheid en het welzijn van de bevolking in de DR Congo te verbeteren. Dr. Lipelba Houssinnet, die voor Memisa werkt in Ituri, geeft een woordje uitleg over hoe Memisa actie onderneemt om de toenemende voedselonzekerheid in de regio tegen te gaan.

In de DR Congo ondersteunt Memisa de strijd tegen ondervoeding

Zoals je kon lezen in het artikel dat we eerder dit jaar publiceerden, behandelt Project USE, dat door de EU wordt gefinancierd, verschillende deelthema’s. Naast Kongo-Central werden ook in Ituri al heel wat successen geboekt. Het project bereikt om en bij de 1.5 miljoen inwoners in de Congolese provincie, waar we interveniëren in 7 gezondheidszones.

Dr. Lipelba Houssinnet werkt voor Memisa in de provincie Ituri als Internationaal Technisch Assistent en Volksgezondheidsarts en geeft in dit artikel meer duiding over hoe Memisa de strijd tegen ondervoeding in Ituri ondersteunt. Het bestrijden van ondervoeding is belangrijk voor Memisa, aangezien dit een van de voornaamste oorzaken is van kindersterfte. Door onder meer de productie en consumptie van lokaal voedsel te promoten, lokaal geproduceerd voedsel te leveren aan gezondheidscentra en de bevolking te sensibiliseren, draagt Memisa bij aan de strijd tegen ondervoeding.

Politieke en economische factoren wakkeren ondervoeding aan 

In de DR Congo is ondervoeding een structureel probleem dat in sommige delen van het land verergerd wordt door externe factoren, zoals epidemieën of conflicten. In Ituri zorgen zowel politieke als economische factoren ervoor dat de voedselonzekerheid ferm wordt aangewakkerd. In het door oorlog verscheurde Ituri zijn ondertussen meer dan 1.6 miljoen mensen ontheemd (Norwegian Refugee Council, 2024). De onveiligheid alsook de instabiele economische situatie, maakt dat mensen hun hebben en houden vaak moeten achterlaten.

Ontheemd zijn betekent in heel wat gevallen ook dat je onzeker bent of je je kind iets te eten kunt geven. “Mensen komen vaak op onbekend terrein terecht nadat ze hun huis hebben moeten ontvluchten”, aldus Dr. Houssinnet. “Daardoor is het bijvoorbeeld niet vanzelfsprekend om aan landbouw te doen en zelfvoorzienend te blijven. Als gevolg kunnen duizenden gezinnen niet aan hun behoeften voldoen.”

Dr. Lipelba Houssinnet werkt als Internationaal Technisch Assistent voor Memisa

De situatie in Ituri zorgt er ook voor dat de toegang tot gezondheidszorg voor miljoenen mensen wordt bemoeilijkt. Vooral vrouwen en jonge kinderen worden getroffen. De beperkte toegang tot zorginstellingen in de regio is nefast voor de ondervoeding. Wegens de slechte economische staat waarin heel wat gezinnen verkeren door de bovengenoemde redenen, zijn er vaak geen middelen om een kind te laten verzorgen. Net daarom komt ondervoeding ook veel vaker voor bij gezinnen die het niet breed hebben.

Naast de politieke en economische factoren, beïnvloeden ook vaak voorkomende ziektes in de regio de hoge cijfers van ondervoeding. Verschillende pathologieën zijn alomtegenwoordig in de regio, zoals malaria en bloedarmoede. “Deze aandoeningen zorgen ervoor dat kinderen sneller ondervoed geraken”, legt Dr. Houssinnet uit. Ook het gebrek aan drinkbaar water in de regio brengt complicaties met zich mee die voor een toename in het aantal ondervoede kinderen zorgen. “Wanneer kinderen niet beschikken over drinkbaar water, krijgen ze vaak diarree, waarna ze verzwakken en vatbaarder zijn om ondervoed te geraken.”

Productie en consumptie van lokale voeding

Om de voedselzekerheid van de lokale bevolking in Ituri te verbeteren, tracht Memisa de voedselautonomie te verhogen en verbeteren we het voedingspatroon van kinderen met behulp van lokale producten. “Als alternatief voor de import van kant-en-klare therapeutische gerechten als quick-fix solution, is het op de lange termijn beter om ervoor te zorgen dat bevolking zelf voor de productie van evenwichtige maaltijden en gerechten kan zorgen”, aldus Lipelba.

Om ondervoeding tegen te gaan, reageren veel internationale organisaties door therapeutisch voedsel (zoals plumpy’nut) in te voeren. Hoewel deze oplossing op de korte termijn heel wat kinderen er bovenop kan helpen, is ze op lange termijn niet houdbaar. Om de afhankelijkheid van geïmporteerde producten te verminderen, stimuleert Memisa de bereiding van calorierijke pap voor kinderen die lijden aan ernstige ondervoeding. Ingrediënten voor deze pap zijn lokale producten zoals maïsmeel, olie en pinda’s.

“Als alternatief voor de import van kant-en-klare therapeutische gerechten is het op de lange termijn beter om ervoor te zorgen dat de bevolking zelf evenwichtige maaltijden kan bereiden.”  Dr. Lipelba Houssinnet

Evenwichtige maaltijden zijn essentieel om ondervoeding bij kinderen tegen te gaan

Sleutelrol voor gemeenschapswerkers

Gemeenschapswerkers, die door Memisa worden opgeleid, adviseren de mensen ook om verschillende recepten te gebruiken op basis van lokaal voedsel om evenwichtige gerechten te maken. De oorzaak van ondergewicht bij kinderen is niet enkel te wijten aan te weinig eten. Ook door een te eenzijdig dieet krijgen Congolese kinderen niet voldoende essentiële vitamines en voedingsstoffen binnen, wat leidt tot gezondheidsproblemen.

De verbetering van de autonomie wordt gestimuleerd door culinaire demonstratiesessies. “Tijdens deze kookworkshops, die door Memisa worden ondersteund, leren ouders hoe ze evenwichtige maaltijden kunnen bereiden met lokale producten, zodat hun kinderen gevarieerd voedsel krijgen dat rijk is aan micronutriënten”, legt Dr. Houssinet uit.

De gemeenschapswerkers staan rechtstreeks in contact met de lokale gemeenschap en zijn uiterst geschikt om ondervoeding vroegtijdig op te sporen. Daarnaast vervullen ze ook een belangrijke rol in het sensibiliseren van de lokale gemeenschap. Door huisbezoeken uit te voeren, ondersteunen de gemeenschapswerkers de lokale bevolking in hun voedingsgewoonten. “Tijdens huisbezoeken wordt bijvoorbeeld ook aangeraden welke voeding geschikt is voor verschillende leeftijdscategorieën van kinderen.”

Memisa ondersteunt kookworkshops in Ituri

Karel Gyselinck en Memisa zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Na meer dan tien jaar actief te zijn als medisch verantwoordelijke, zet Karel zich vandaag nog steeds vrijwillig in als medisch adviseur voor de organisatie die hij een warm hart toedraagt. Als vrijwilliger bij Memisa volgt hij onder andere ons project in India op. Een boeiend gesprek over zijn periode bij Memisa, de samenwerking met de partners in India, en de veranderende sector van ‘Ontwikkelingssamenwerking’.

Karel was jarenland medisch verantwoordelijke bij Memisa en is vandaag nog steeds vrijwillig medisch adviseur

In 1996, nadat hij vijf jaar in een ziekenhuis in Zambia heeft gewerkt samen met zijn vrouw en een master in Public Health behaalde aan het Tropisch Instituut in Antwerpen, ging Karel aan de slag bij Memisa. Twaalf jaar lang werkte de huisarts van opleiding bij Memisa als medisch verantwoordelijke, waar hij een mooie periode meemaakte. “Van in het begin schaarde ik me volop achter de visie van Memisa”, aldus Karel.

Maar waarom gaat een huisarts van opleiding op de hoofdzetel van een ngo werken? “Ik vond dat mijn werk als medisch verantwoordelijke bij Memisa heel nauw aansloot bij het werk als huisarts. Je biedt een luisterend oor, verwijst mensen door, werkt samen met specialisten en gaat met elkaar rond de tafel zitten.” Karel’s intrinsieke motivatie om te werken in deze sector gaat uit van zijn liefde voor samenwerking en multiculturaliteit. “Samen met mensen uit andere continenten, andere culturen, elkaar verrijken met kennis en ervaring, dat vind ik een waardevolle insteek in het leven”, aldus Karel.

De veranderende context van internationale samenwerking

Karel Gyselinck heeft tonnen ervaring in de sector van Internationale Solidariteit. Anno 2024 ziet hij een aantal positieve evoluties. Wat Memisa kenmerkt in de manier waarop er aan internationale samenwerking wordt gedaan, draait om drie basiswaarden, volgens Karel uit: gelijkwaardig partnerschap, terreinkennis en flexibiliteit. Dat vergt een woordje uitleg.

In India werkt Memisa samen met WBVHA in het kader van women empowerment

Gelijkwaardige partnerschappen vormen een fundamenteel onderdeel van de manier waarop Memisa aan internationale samenwerking doet. Een goede zaak volgens Karel, want volgens de vrijwilliger van Memisa die jarenlang als medisch verantwoordelijke werkte, is het belangrijk dat de vraag naar samenwerking vanuit de partner zelf komt. “We mogen zelf geen hulp opdringen, wat in het verleden al te vaak gebeurde, maar we moeten ons bescheiden opstellen”, aldus Karel. Terwijl ‘ontwikkelingssamenwerking’ vroeger enorm Noord-Zuid gericht was, schrijven ngo’s zich nu steeds meer in in een lang proces, dat door de partners zelf wordt geleid.

“In de manier waarop we samenwerken moeten we ons bescheidener opstellen.”
Karel Gyselinck

Karel haalt aan dat het belangrijk is om constructief en in dialoog samen te werken en om niet aan agenda-setting te doen. “Het is niet aan ons om met oplossingen te komen, die komen hoofdzakelijk van het terrein zelf. De souvereiniteit van het partnerland is steeds het vertrekpunt, maar als actoren van internationale samenwerking kunnen we dat proces wel ondersteunen.”

Een tweede belangrijk aspect is flexibiliteit. Procedures die gepaard gaan met de uitvoering van projecten moeten flexibiliteit toelaten. “Want het is belangrijk dat er inhoudelijk kan worden bijgestuurd bij het uitvoeren van een project, in functie van de veranderende context. Als we India vandaag vergelijken met twintig jaar terug, dat is helemaal niet hetzelfde. De manier waarop we namelijk invulling geven aan een project, is helemaal anders.”

Ook terreinkennis is cruciaal binnen internationale samenwerking, “iets waar Memisa erg sterk in is”, zegt Karel. “Eens je op het terrein komt, zie je pas echt wat de werkelijke noden zijn, en pas dan kunnen theorie en concepten met succes vertaald worden.” Een andere positieve verschuiving is er een van de kennisproductie en -uitwisseling. “Waar we vroeger vooral steunden op Europese expertise, is het merendeel van experts waar vandaag mee wordt samengewerkt afkomstig uit andere continenten. Die kennisuitwisseling met en tussen landen in het Globale Zuiden is razend interessant.”

“Terreinkennis is cruciaal om te weten wat de werkelijke noden zijn.”
Karel Gyselinck

Een positieve samenwerking in India dankzij terreinkennis

In India ondersteunt Memisa de West Bengal Voluntary Health Association (WBVHA), een organisatie die haar schouders zet onder een netwerk van lokale ngo’s. Gesteund door Memisa, onderscheidt de WBVHA zich door haar impact op het terrein. Zo ondersteunt WBVHA bijvoorbeeld de mobilisatie van gemeenschappen om lokale initiatieven te ontwikkelen die het recht op en de toegang tot gezondheidszorg bevorderen.

Als vrijwilliger bij Memisa werkt Karel voornamelijk mee aan de opvolging van het project in India, waar hij al meer dan 25 jaar ervaring heeft opgedaan, in samenwerking met WBVHA. Samen hebben Memisa en WBVHA meer dan 40 lokale ngo’s in een netwerk rond gezondheidszorg bijeengebracht. Vrouwen hebben er onder meer zelfhulpgroepen opgericht voor medisch urgenties.

Ook de band met de overheid wordt er versterkt, wat erg belangrijk is volgens Karel, “want om verandering teweeg te brengen, moet je niet alleen lokaal oplossingen gaan zoeken, maar moet je ook aan beleidsbeïnvloeding gaan doen bij de overheid. Daarvoor moet je je organiseren in een forum en moet je netwerken.”

De samenwerking met onze partner in India is een goed voorbeeld van een samenwerking waarbij de drie kernonderdelen, gelijkwaardig partnerschap, terreinkennis en flexibiliteit, aan bod komen. “Bij dit partnerschap ligt het zwaarste gewicht bij de partner. En door vele jaren samen te werken, hebben we een gedeelde visie en gemeenschappelijke waarden ontwikkeld en zij we naar elkaar toegegroeid”, besluit Karel.

Karel Gyselink en Biswantah Basu van de West Bengal Voluntary Health Association: ‘Er is een mooie vriendschap ontstaan.”

In het kader van Project USE (Unis pour la Santé et l’Education), biedt Memisa technische bijstand en financiële steun om geboorteregistraties, alsook de implementatie van het gezinsdossier, te faciliteren. Het project dat door de Europese Unie wordt gefinancierd draait ondertussen op volle toeren. Dr. Yves Sossou, die voor Memisa werkt in Kongo-Central, geeft een woordje uitleg bij deze twee belangrijke onderdelen van het project.

Kinderen waarvan de geboorte werd geregistreerd hebben meer toegang tot gezondheidszorg (foto: Kongo-Central, DR Congo)

Het gezinsdossier als instrument voor meer kwaliteitsvolle zorg

Om de gezondheidssituatie van de inwoners in Kongo-Central te verbeteren, werd in het kader van Project USE het gezinsdossier ingevoerd. In samenwerking met haar lokale partner MUSAKIS-FASS zorgt Memisa aan de hand van technische bijstand en financiële steun voor de implementatie ervan. Dankzij de invoering van het gezinsdossier is de gezondheidstoestand van gezinsleden en in de interventiegebieden beter bekend binnen het lokale gezondheidssysteem.

Yves Sossou, die als Internationaal Technisch Assistent en Volksgezondheidsarts werkt in de regio voor Memisa, omschrijft het gezinsdossier als “een database” met informatie over de gezondheidstoestand van de afzonderlijke gezinsleden. “Het gezinsdossier laat toe om diepgaande kennis van gezinssituaties te verkrijgen, en biedt bijgevolg de mogelijkheid om uitgebreide en specifieke zorg te verlenen aan ieder gezinslid”, aldus Yves.

Meer specifieke zorg en meer vertrouwen in de zorgverlening

Hierdoor onstaat een soort van ‘wederzijdse verbintenis’ tussen de bevolking en gezondheidscentra, waardoor de toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg wordt verbeterd. Enerzijds verbinden de gezondheidscentra er zich toe om uitgebreide, specifieke en continue zorg van hoge kwaliteit te bieden, terwijl de bevolking er zich toe verbindt om, wanneer men hulp nodig heeft, de gezondheidscentra te zien als een betrouwbare plek waar ze geholpen kunnen worden. Het is kortom een win-win situatie voor de ganse samenleving.

Het gezinsdossier schept een beeld van de algemene gezondheidstoestand

Dergelijke gezinsdossiers worden continu geactualiseerd. “De gegevens worden voortdurend verzameld en bijgewerkt, telkens wanneer een van de gezinsleden een gezondheidscentrum of ziekenhuis bezoekt, of wanneer een gezondheidswerker op huisbezoek komt”, duidt Dr. Sossou.

Yves Sossou is verantwoordelijk voor het slagen van Project USE in de provincie Kongo-Central (DR Congo)

Om meer kennis te verwerven over de noden in de regio, is het gezinsdossier een cruciaal hulpmiddel. Gezinsdossiers maken het mogelijk om diepgaand epidemiologisch onderzoek te voeren naar de bevolking in de specifieke interventiegebieden. Zo kunnen er bijvoorbeeld conclusies worden gemaakt van de meest voorkomende pathologieën in de regio. Ook om die reden zorgt het gezinsdossier er dus voor dat er meer zorg op maat kan worden geboden aan de lokale bevolking die is aangepast aan vaak voorkomende ziektes.

Geboorteregistratie als sleutel tot waardig burgerschap

Een belangrijk onderdeel die als ‘toegangspoort’ kan dienen tot het gezinsdossier is het registreren van de geboorte, ofwel geboorteregistratie. Wanneer een geboorte niet geregistreerd wordt, is het opstellen van het gezinsdossier minder eenvoudig. Belangrijker nog: wanneer de geboorte van een kind niet wordt geregistreerd, is dit nefast voor zijn of haar toegang tot gezondheidszorg. “Zodra een kind specifieke zorg nodig heeft en bijvoorbeeld moet worden overgeplaatst naar het buitenland, wordt de toegang tot gezondheidszorg niet eenvoudig zonder geboorteakte, omdat de reisdocumenten dan niet snel verkregen kunnen worden”, legt Yves uit. Dit vergt een woordje uitleg.

Geboorteregistratie maakt deel uit van de kinderrechten, die verankerd zijn in de kinderbeschermingswet van de DR Congo. Bij het ontbreken van een geboorteakte, beschikt het kind in kwestie niet over waar hij of zij recht op heeft. “Dat gaat over allerhande burgerlijke, politieke, sociale en culturele rechten, die onder meer gerelateerd zijn aan onderwijs, nationaliteit, erfenis bij het overlijden van de ouders, en de toegang tot gezondheidszorg”, legt Dr. Sossou uit.

In de DR Congo, en meer specifiek in de provincie Kongo-Central, is de situatie omtrent geboorteregistraties zorgwekkend. Voor de interventie van Memisa in de gezondheidszones Kisantu, Ngidinga en Gombe-Matadi, werden slechts 31 % van de geboortes geregistreerd. “En dat betekent dus dat meer dan twee derde van de kinderen er geen documenten van burgerlijke stand hebben, wat hun burgerschap als kinderen van de DR Congo in gevaar brengt”, aldus Dr. Sossou.

Artsen, verpleegkundigen, gemeenschapswerkers… Iedereen steekt een handje toe bij het faciliteren van geboorteregistraties

Hoe Memisa geboorteregistraties faciliteert

“Dankzij de ondersteuning van Memisa om geboorteregistraties te vergemakkelijken, is het cijfer van geboortes die geregistreerd worden in de drie gezondheidszones waar Memisa intervenieert gestegen naar maar liefst 61%”, aldus Yves, die deze voortgang omschrijft als “aanmoedigend en veelbelovend.”

Wanneer een geboorte in de DRC niet wordt geregistreerd binnen de 90 dagen, bedragen de kosten voor een geboorteregistratie tussen de 140 en 180 euro per kind. “En daarom zijn er heel wat ouders die de geboorte van hun kinderen niet laten registreren na deze 90 dagen”, zegt Dr. Sossou. Het is dan aan het Vredegerecht of de jeugdrechtbank om hierover te beslissen. Ondertussen heeft Memisa al meermaals gepleit voor het opzetten van een mechanisme voor de regularisatie van geboorteakten van kinderen ouder dan 3 maanden. Zo werden er pleidooien gehouden bij het Mbanza-Ngungu Children’s Court en het Madimba Peace Court.

De aanzienlijke verbetering in het aantal geboorteregistraties is onder meer te danken aan het feit dat er een volmachtformulier werd ingevoerd voor geboortes op de kraamafdeling, die aan het einde van elke maand ingeleverd worden bij de burgerlijke stand, waarna geboorteaktes aan de ouders worden overhandigd.

Hierover werd een opleiding georganiseerd voor gezondheids- en overheidspersoneel. “De reiskosten worden betaald in de vorm van een forfaitair bedrag aan het einde van elke maand aan de verantwoordelijke van elk gezondheidscentrum, zodat geboorteakten kunnen worden afgegeven en opgehaald”, legt Yves uit.

Ouders sensibiliseren over het belang van administratieve formaliteiten bij de geboorte van hun kind

De lokale bevolking ziet niet altijd het belang in van geboorteregistraties. Daarom zet Memisa ook in op sensibilisering, via gemeenschapswerkers, waarbij de lokale bevolking wordt geïnformeerd over wat een geboorteakte is en wat het nut ervan is, wat de voordelen ervan zijn, maar ook wat de gevolgen (kunnen) zijn van het niet registreren van een geboorte. Aan de hand van onder meer rollenspellen en presentaties wordt de bevolking hier grondig over geïnformeerd. Ook tijdens bijvoorbeeld prenatale en postnatale consultaties, alsook tijdens vaccinatiesessies sensibiliseert Memisa (toekomstige) moeders. De gemeenschapswerkers spelen hierin, en meer specifiek wat betreft de huisbezoeken, ook een belangrijke rol.