Opinie: Klimaatrechtvaardigheid gaat ook over de toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg

Dat de klimaatverandering naast een puur ecologische crisis ook een gezondheidscrisis teweegbrengt, weten we ondertussen allemaal. De klimaatverandering heeft desastreuze gevolgen voor de globale volksgezondheid. Daarbovenop veroorzaakt de impact van de klimaatverandering wereldwijd heel wat ongelijkheid wat betreft de toegang tot medische zorgen. Als ngo-medewerker bij Memisa zie ik het als mijn plicht om dit aspect van klimaatonrecht onder de aandacht te brengen.

In de DRC zijn gezondheidscentra moeilijk bereikbaar

Over klimaatrechtvaardigheid is de laatste jaren, meer dan terecht, al heel wat inkt gevloeid. Het blijft belangrijk om te benadrukken, en daarom doe ik dat nogmaals in dit stuk, dat de klimaatcrisis niet iedereen gelijk treft. Lage-inkomenslanden in het Globale Zuiden worden disproportioneel zwaar getroffen door de klimaatverandering, terwijl net zij er het minst aan hebben bijgedragen. Reken daarbij dat wereldwijd miljarden mensen -waarvan de meesten wonende in het Globale Zuiden- geen of onvoldoende toegang hebben tot gezondheidszorg. De harde realiteit houdt in dat deze twee ongelijkheden elkaar versterken.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) vormt de klimaatverandering de grootste bedreiging voor de gezondheid van mensen wereldwijd. De klimaatverandering heeft volgens de WHO het potentieel om decennia aan vooruitgang in de wereldwijde gezondheid(szorg) te ondermijnen. “Zonder ondersteuning van buitenaf zijn het de wankele gezondheidssystemen in lage-inkomenslanden die het minst in staat zullen zijn om zich weerbaar te maken tegen de effecten van de klimaatverandering”, aldus Ishmael Nyasulu (WHO, 2023).

Bij Memisa zetten we ons dagelijks in om de toegang tot en de kwaliteit van gezondheidszorg te verbeteren in onze partnerlanden, met een specifieke focus op de meest kwetsbaren, zwangere vrouwen en jonge kinderen in het bijzonder. Dagelijks sterven honderden vrouwen aan de gevolgen van hun zwangerschap of bevalling. In de DR Congo, een land waar we actief zijn, sterven gemiddeld meer dan 500 vrouwen per 100.000 geregistreerde geboortes (World Bank). Dat is 75 keer meer dan in België (Statbel, 2023).

Toegang tot gezondheidszorg

Terwijl de toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg in België vanzelfsprekend is voor het grootste deel van de bevolking, is dat voor de mensen in onze partnerlanden niet het geval. Het gezondheidssysteem in de landen waar Memisa actief is, is lang niet altijd toegankelijk voor mensen in kwetsbare situaties. Zoals hierboven omschreven zijn de moeder- en kindersterftecijfers er nog steeds veel te hoog. En dat is steeds meer te wijten aan de gevolgen van de klimaatverandering.

De impact van de klimaatverandering op de gezondheidszorg in onze partnerlanden neemt schrijnende proporties aan. De opwarming van de aarde veroorzaakt enerzijds een toenemend aantal gezondheidsproblemen en bemoeilijkt anderzijds ook de toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg.

Door de klimaatverandering en alle rechtstreekse en onrechtstreekse gevolgen die dit fenomeen met zich meebrengt, treden tal van gezondheidsproblemen vaker op bij zwangere vrouwen en jonge kinderen. Zo neemt het aantal infectieziekten toe, worden zwangerschappen bij vrouwen bemoeilijkt, en raken steeds meer kinderen chronisch ondervoed wegens een toenemende voedselonzekerheid. En zo zijn er nog heel wat andere nadelige effecten van klimaatverandering op de volksgezondheid.

Anderzijds bemoeilijkt de klimaatcrisis ook de toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg. Lokale gezondheidssystemen worden hard getroffen door de gevolgen van klimaatverandering. Vaak moet de fragiele infrastructuur eraan geloven bij klimaatrampen. Of denk maar aan de bereikbaarheid van ziekenhuizen en gezondheidscentra die bemoeilijkt wordt. Overstromingen maken wegen onbegaanbaar, waardoor zwangere vrouwen bijvoorbeeld niet tijdig een gezondheidscentrum kunnen bereiken.

Steeds meer toegangswegen tot gezondheidscentra worden verwoest door de gevolgen van klimaatverandering (foto: DR Congo)

De klimaatverandering veroorzaakt vreselijke schade: aan de kinderen van vandaag en hun nakomelingen, aan miljoenen mensen die nu al kwetsbaar zijn, overal ter wereld. Klimaatrechtvaardigheid vereist dat er ook in de gezondheidssector meer aandacht gaat naar mitigatie, ofwel het verminderen van de uitstoot zodat het probleem van de klimaatverandering niet erger wordt, alsook naar adaptatie, ofwel het aanpassen van (in dit geval) de lokale gezondheidssystemen aan de gevolgen van klimaatverandering om de impact ervan te minimaliseren.

Zo ondersteunen we als ngo gezondheidsstructuren in het zich organiseren om beter met de gevolgen van de klimaatverandering om te gaan. Dat doen we bijvoorbeeld door infrastructuur aan te passen, zodat deze veerkrachtiger wordt tegen de impact van klimaatverandering. Het bouwen van nieuwe gezondheidscentra gebeurt zo op plaatsen waar de kans op overstromingen lager ligt dan elders.

Enerzijds is het aan ngo’s om tijdens hun activiteiten en interventies minder uit te stoten, om zo minder bij te dragen aan het probleem van klimaatverandering. Daarnaast is het ook belangrijk dat ngo’s de actoren hier in eigen land aanzetten tot actie, zodat we ook in België onze verantwoordelijkheid opnemen. Anderzijds is het belangrijk om na te denken over hoe de sector kan omgaan met de gevolgen van de klimaatverandering op de gezondheidsstructuren op het terrein. ‘Hoe kunnen we lokale gezondheidssystemen veerkrachtiger en resistenter maken tegen de gevolgen van klimaatverandering?’ is een vraag die ook steeds pertinenter wordt bij medische ngo’s zoals Memisa.

Klimaatonrecht bestrijden

Als medische ngo schaarden we ons dit jaar volop achter de najaarscampagne van 11.11.11, die ook dit jaar over klimaatonrecht ging. Ook wij vinden het als ngo voor internationale solidariteit belangrijk om mee te strijden tegen klimaatonrecht. Want als we geen collectieve actie ondernemen dreigt de klimaatcrisis een nog grotere gezondheidscrisis te veroorzaken voor de mensen in het Globale Zuiden waar we ons elke dag voor inzetten.

Uiteindelijk zal de klimaatverandering een bedreiging zijn voor de gezondheid van ons allemaal. Klimaatonrecht is geen ver-van-ons-bed-show meer, zoals te veel mensen nog steeds denken. De impact van de klimaatcrisis op de gezondheid(szorg) staat ook bij ons voor de deur. Het is verre van ondenkbaar dat de toegang tot gezondheidszorg ook bij ons in het Globale Noorden bemoeilijkt zal worden, net zoals dat het geval is voor zwangere vrouwen in de DR Congo. Wat als ook hier vrouwen die op het punt staan te bevallen het ziekenhuis niet kunnen bereiken doordat overstromingen de wegen onbegaanbaar maken? Hoe belangrijk zouden wij het dan collectief vinden om volop aan dezelfde kar te trekken en klimaatonrecht te bestrijden?

Als medische ngo hopen wij dat er dringend werk wordt gemaakt van een rechtvaardiger klimaatbeleid, zodat de kwetsbare populaties in het Globale Zuiden eerlijke toegang hebben tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg. De ongelijke toegang tot gezondheidszorg wereldwijd wordt alleen maar groter naargelang de klimaatverandering zich verder doorzet. De sector van Internationale Solidariteit slaat daarom de handen ineen om samen verder naar multidisciplinaire (ofwel: transversale) oplossingen te zoeken en aan de slag te gaan met dit cruciale thema. Want samen kunnen we constructief oplossingen uitwerken zodat de lokale gezondheidssystemen in het Globale Zuiden zich beter kunnen wapenen tegen de gevolgen van de klimaatverandering.

Door Thibaut Verhaeghe – Communication Officer bij Memisa