Oost-Congo: Partners van Memisa roepen internationale gemeenschap op tot actie

De humanitaire crisis in Oost-Congo escaleert verder nu na Goma, ook de miljoenenstad Bukavu in handen is gevallen van de M23-rebellen. Het voortdurend conflict in de DR Congo heeft een verwoestend effect op het lokale gezondheidssysteem. Partners van Memisa Marie-Noël en Jeanne-Cécile werken momenteel in de provincies Zuid-Kivu en Ituri en getuigen over de recente gebeurtenissen. “Er is een grote toestroom van gewonden in ziekenhuizen, terwijl de medische voorraad uitgeput raakt en het gezondheidspersoneel op de vlucht slaat.” 

Het oosten van de DR Congo wordt al jarenlang, decennialang zelfs, geteisterd door gewapende conflicten. Het aanhoudende geweld resulteert onder meer in armoede, en in een gebrekkige toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg, wat maakt dat het leven in Oost-Congo op tal van vlakken erg zwaar is. Sinds vorige maand is de veiligheidssituatie in het oosten van het land geëscaleerd door de opmars van de M23-rebellen. Opnieuw is de lokale bevolking, waarvan een groot deel noodgedwongen op de vlucht slaat, het grootste slachtoffer.

Want de oorlog in het oosten van de DR Congo spaart niets of niemand, ook niet het lokale zorgpersoneel en de patiënten. Duizenden mensen, waaronder heel wat (zwangere) vrouwen en kinderen die dringende medische zorg nodig hebben, kunnen niet geholpen worden. Zowel in de provincie Ituri als in de provincie Zuid-Kivu, waar Memisa en haar partners actief zijn, wordt de toegang tot zorg voor de meest kwetsbaren bemoeilijkt. Hoe dat precies komt, lees je verder in dit artikel.

Het lokale gezondheidssysteem lijdt zwaar onder de belegering in Oost-Congo. Ziekenhuizen worden overspoeld met honderden gewonden, waarvan een groot deel kinderen. Onze partners Action d’Espoir en de BDOM in Bunia, maken zich al een tijdlang zorgen, en leven nu in angst door de opmars van M23 (in Zuid-Kivu). Gezondheidscentra en ziekenhuizen komen te midden van het conflict te liggen, wat de toegang tot gezondheidszorg voor duizenden patiënten in gevaar brengt.

Duizenden Congolezen slaan noodgedwongen op de vlucht (foto: Reuters)

Toename van seksueel geweld in Zuid-Kivu 

In Bukavu, de hoofdstad van de provincie Zuid-Kivu, werkt Memisa samen met haar partner Action d’Espoir, een organisatie die zich onder meer inzet voor slachtoffers van seksueel en gendergerelateerd geweld, en die mensen steunt bij hun re-integratie in de maatschappij op zowel sociaal als economisch vlak. Sinds vorige week hebben de M23-rebellen ook in deze miljoenenstad de controle overgenomen. Marie-Noël Cikuru, directrice van onze partnerorganisatie ter plaatse, houdt ons dagelijks op de hoogte van de situatie in Bukavu.

“Op dit moment verkeren we in een zeer moeilijke toestand. Psychologisch weegt dit zwaar voor de mensen hier”, aldus Marie-Noël. “Op 15 februari ontwaakte de stad (Bukavu) in een onbeschrijfelijke stilte, nadat de M23-rebellen de controle overnamen.”

Marie-Noël zag de afgelopen dagen hoe winkels geplunderd werden en hoe mensen de stad ontvluchtten. “De situatie hier is best chaotisch, de mensen leven in angst”, aldus de directrice van Action d’Espoir. “Mensen plunderen erop los. Het is echt heel triest om te zien. Erger dan in Goma! Zelfs de opslagplaatsen van het Wereldvoedselprogramma werden geplunderd”, getuigt Marie-Noël.

Marie-Noël van onze partner Action d’Espoir getuigt vanuit Bukavu (Zuid-Kivu)

Ook de gezondheidszorg krijgt het hard te verduren in de regio, vertelt Marie-Noël. “Tal van patiënten blijven achter zonder medische hulp.” Daarbovenop is er ook een ferme toename in seksueel en gendergerelateerd geweld, dat wordt ingezet als oorlogswapen, in het oosten van het land. “Mensen worden verkracht en gemarteld.” Marie-Noël roept de internationale gemeenschap op tot actie:

“Elke dag verliezen mensen hun leven en zelfs dat lijkt niet voldoende te zijn om het geweld te doen stoppen. Mensen trekken van dorp naar dorp op zoek naar veiligheid. Sommige medische voorzieningen zitten met tekorten, terwijl patiënten hun medische problemen niet zomaar ‘op pauze’ kunnen zetten.”

De impact van het geweld op de gezondheidszorg

Memisa werkt samen met Action d’Espoir in Zuid-Kivu aan de verbetering van de kwaliteit van de gezondheidszorg (levering van medicijnen, uitrusting van gezondheidscentra, bouw en renovatie van gezondheidscentra) in de gezondheidszone Miti-Murhesa. Dit doen we steeds door te vertrekken vanuit de noden van de gemeenschappen.

“Momenteel zijn sommige gezondheidscentra en ziekenhuizen in de regio verlaten, aangezien ook het zorgpersoneel vaak noodgedwongen wegvlucht. Daardoor worden patiënten, waaronder heel wat vrouwen en jonge kinderen, aan hun lot overgelaten.”

De gevolgen van wat nu in Oost-Congo gebeurt, heeft verstrekkende gevolgen voor het gezondheidssysteem, licht Marie-Noël verder toe. “Naast het feit dat zorgverleners vaak hun gezondheidscentrum of ziekenhuis verlaten, is het voor degenen die wel op post blijven niet evident werken. Een groot deel van het zorgpersoneel kan niet worden afgelost, en is dus uitgeput.”

Het aanvullen van de voorraad medicijnen is ook een grote uitdaging, zo niet onmogelijk op dit moment. “Banken in de buurt zijn gesloten, geld is vaak niet beschikbaar”, aldus Marie-Noël. Door deze situatie zijn mensen vaak op zichzelf aangewezen wat betreft zorg, “wat ons terug in de tijd katapulteert.” Niet geholpen kunnen worden door een zorgprofessional, resulteert dan weer in meer complicaties en overlijdens.

De verslechterde veiligheidssituatie in Zuid-Kivu brengt ook heel wat mentale gezondheidsproblemen met zich mee voor de bevolking. “De moorden die in de regio hebben plaatsgevonden, laten hun sporen na in het leven van individuen, families, en voltallige gemeenschappen”, aldus Marie-Noël.

In Fataki geraakt de medische voorraad stilaan op

In de gezondheidszone Fataki, in de provincie Ituri (ten noorden van Goma), heeft de recente opflakkering van geweld een serieuze impact op het lokale gezondheidssysteem. Om de uitdagingen op het vlak van volksgezondheid in de onveilige regio tegen te gaan, biedt Memisa sinds 1997 en in samenwerking met de BDOM Bunia structurele steun aan het gezondheidssysteem in verschillende gezondheidszones in Ituri, vooral in de eerstelijnszorg.

Het ziekenhuis van Fataki, een belangrijk medisch referentiepunt in de regio, vangt momenteel de zwaarst getroffen slachtoffers op. Zuster Jeanne-Cécile werkt al 20 jaar nauw samen met Memisa als coördinator van onze partnerorganisatie binnen Caritas in Bunia. Ze getuigt van op het terrein:

“De situatie verslechtert hier snel. Tussen 8 en 11 februari werden hier in Fataki tientallen mensen vermoord en zijn er ook tientallen gewonden gevallen, waaronder heel wat vrouwen en kinderen.” Volgens Jeanne-Cécile zijn ziekenhuizen momenteel overbelast. “We hebben in enkele dagen tijd 19 zwaargewonden ontvangen, terwijl het dodental blijft stijgen”, getuigt zuster Jeanne-Cécile. “Het ziekenhuis van Fataki kan niet alle patiënten behandelen.”

Jeanne-Cécile, coördinatrice van de BDOM in Bunia: “Er dreigt een tekort aan medisch materiaal en medicijnen.”

Nu de zorgvraag wegens de recente opflakkeringen van geweld enorm gestegen is, raken medische voorraden, waaronder medisch materiaal en medicijnen, snel uitgeput. “De bevoorrading staat onder druk. We hebben onder meer een tekort aan perfusies (die gebruikt worden voor reanimatie), verbanden, handschoenen en hechtdraden. We beschikken ook niet over een echografietoestel, wat nochtans heel belangrijk is om breuken te kunnen vaststellen.”

Om de gezondheidszorg in de regio draaiende te houden, is meer steun nodig

Een grote uitdaging die de onveiligheid nu met zich meebrengt, is een tekort aan gekwalificeerd personeel in de gezondheidscentra van de getroffen gebieden. Afgelopen zomer wees zuster Jeanne-Cécile in een interview met Memisa al op dit probleem: “Niet alleen burgers, maar ook het personeel van de gezondheidscentra en ziekenhuizen slaan op de vlucht. Dat kan je hen niet verwijten, want de situatie ter plekke is echt heel gevaarlijk.”

Ondanks dat heel wat zorgverleners het leven hebben gelaten, is er toch een groot deel dat ter plaatse blijft. “Hier in het oosten van de DR Congo is er een enorme veerkracht bij het gezondheidspersoneel. Er zijn dokters en verpleegkundigen die ondanks de onveiligheid al meer dan 20 jaar op dezelfde plaats blijven, om hun lokale broeders en zusters te kunnen blijven verzorgen. Die veerkracht is onder meer te danken aan het programma van Memisa, dat hen de nodige ondersteuning biedt.”

De niet-aflatende steun van ngo’s aan gezondheidszones in het oosten van de DR Congo is van cruciaal belang. De bevolking, alsook de gezondheidsinfrastructuur, wordt er al decennialang geteisterd door onveiligheid. “De nood aan structurele steun op het niveau van gezondheidszorg is hier dan ook heel groot”, aldus zuster Jeanne-Cécile. “Zonder het ziekenhuis van Fataki is hier in de nabije regio geen enkele andere opvangmogelijkheid voor de tientallen gewonden.”