Memisa en haar partners zetten zich dagelijks in om kwaliteitsvolle gezondheidszorg voor de meest kwetsbaren te bevorderen. Er wordt in het bijzonder aandacht besteed aan zwangere vrouwen, zodat ze veilig kunnen bevallen.

In de DR Congo, net als in verschillende andere landen waar Memisa ook actief is, blijft het moedersterftecijfer zeer hoog met 378 sterfgevallen per 100.000 geboorten (WHO, 2019). In de meeste gevallen zijn deze sterfgevallen te wijten aan complicaties die te vermijden zijn. Memisa bestrijdt moeder- en kindersterfte in alle stadia van de zwangerschap, alsook na de bevalling.

1. Tijdens de zwangerschap 

Preventie is fundameneel

Het is belangrijk dat zwangerschappen worden opgevolgd door gekwalificeerd medisch personeel. Toekomstige mama’s moeten gesensibliseerd worden over het beschikbaar zijn van, alsook het belang prenatale consulten. Ze krijgen een tetanusvaccin, een behandeling tegen malaria en medicijnen tegen bloedarmoede.

Ze worden geadviseerd om onder een muskiettennet te slapen en krijgen tips rond gezonde voeding. Een aantal praktische zaken worden ook besproken, zoals het gezondheidscentrum of het ziekenhuis waar de bevalling zal plaatsvinden en de afstand tot thuis, zodat het nodige transport kan worden voorzien.

Gezondheidszorg moet betaalbaar zijn

Heel wat gezinnen leven in armoede en durven niet naar het ziekenhuis te gaan uit angst dat ze de rekening niet kunnen betalen. Een ziektekostenverzekering, in al haar vormen, biedt een oplossing: een mutualiteit voor keizersnedes, solidariteitsfondsen, forfaitaire betalingen, etc.

In Katako Kombe (DR Congo) betaalt elke zwangere vrouw bijvoorbeeld een kleine bijdrage aan het “fonds voor keizersnedes”. Wanneer een zwangere vrouw met complicaties een keizersnede moet ondergaan, wordt de operatie betaald met geld uit het fonds. Memisa ondersteunt deze verschillende initiatieven.

Noodtransport en communicatievoorzieningen moeten beschikbaar zijn.

Op het platteland van de DR Congo zijn de wegen vaak onbegaanbaar en gezondheidscentra kunnen ver verwijderd zijn van ziekenhuizen. Daarom is er een grote behoefte aan noodtransport dat aangepast is aan de lokale realiteit. Denk maar aan de moto-ambulance, de boot, de ambulance, etc. om patiënten naar hun bestemming te brengen. Er zijn radio’s en andere communicatiemiddelen nodig waarmee het personeel in de gezondheidscentra de ziekenhuizen op de hoogte kunnen brengen van hun aankomst. In gebieden waar het netwerk het toelaat, kunnen smartphones worden gebruikt.

2. Om een vlotte bevalling te garanderen

Gezondheidsinfrastructuren moeten in een goede staat, schoon en comfortabel zijn.

Als dit niet het geval is, verkiezen veel vrouwen om thuis te bevallen, zonder enige medische begeleiding. Wanneer dan complicaties optreden, kan de afloop fataal zijn. Daarom steunt Memisa de bouw en renovatie van gezondheidscentra en kraamafdelingen.

Het is ook belangrijk om het juiste materiaal beschikbaar te hebben, zoals matrassen, bedden, thermometers, glucometers, bloeddrukmeters, bevallingstafels, autoclaven en echo-apparaten. Zonder dit materiaal kunnen zwangere vrouwen niet op een kwaliteitsvolle manier worden verzorgd.

Memisa tracht steeds het materiaal lokaal aan te kopen, gestoeld op de vraag van het lokale zorgpersoneel, zodat deze aangepast is aan de lokale context. De meer geavanceerde biomedische apparatuur wordt in België aangekocht om de kwaliteit en duurzaamheid ervan te garanderen.

Gekwalificeerd zorgpersoneel is vereist

De zorgprofessionals die in medische centra werken, moeten de juiste diagnoses kunnen stellen en complicaties vroeg kunnen opsporen om daarna patiënten door te verwijzen naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis. Memisa biedt continue ondersteuning door verpleegkundigen en vroedvrouwen van een opleiding te voorzien.

3. Na de bevalling

In de weken na de bevalling is het belangrijk dat mama’s en pasgeborenen de juiste zorg krijgen. Advies over hoe baby’s te verzorgen, over borstvoeding of over de verzorging van wonden… Dit zijn allemaal zaken die in de dagen en weken na de geboorte besproken moeten worden om de goede gezondheid van zowel de mama als de baby te garanderen.

Karel Gyselinck en Memisa zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Na meer dan tien jaar actief te zijn als medisch verantwoordelijke, zet Karel zich vandaag nog steeds vrijwillig in als medisch adviseur voor de organisatie die hij een warm hart toedraagt. Als vrijwilliger bij Memisa volgt hij onder andere ons project in India op. Een boeiend gesprek over zijn periode bij Memisa, de samenwerking met de partners in India, en de veranderende sector van ‘Ontwikkelingssamenwerking’.

Karel was jarenland medisch verantwoordelijke bij Memisa en is vandaag nog steeds vrijwillig medisch adviseur

In 1996, nadat hij vijf jaar in een ziekenhuis in Zambia heeft gewerkt samen met zijn vrouw en een master in Public Health behaalde aan het Tropisch Instituut in Antwerpen, ging Karel aan de slag bij Memisa. Twaalf jaar lang werkte de huisarts van opleiding bij Memisa als medisch verantwoordelijke, waar hij een mooie periode meemaakte. “Van in het begin schaarde ik me volop achter de visie van Memisa”, aldus Karel.

Maar waarom gaat een huisarts van opleiding op de hoofdzetel van een ngo werken? “Ik vond dat mijn werk als medisch verantwoordelijke bij Memisa heel nauw aansloot bij het werk als huisarts. Je biedt een luisterend oor, verwijst mensen door, werkt samen met specialisten en gaat met elkaar rond de tafel zitten.” Karel’s intrinsieke motivatie om te werken in deze sector gaat uit van zijn liefde voor samenwerking en multiculturaliteit. “Samen met mensen uit andere continenten, andere culturen, elkaar verrijken met kennis en ervaring, dat vind ik een waardevolle insteek in het leven”, aldus Karel.

De veranderende context van internationale samenwerking

Karel Gyselinck heeft tonnen ervaring in de sector van Internationale Solidariteit. Anno 2024 ziet hij een aantal positieve evoluties. Wat Memisa kenmerkt in de manier waarop er aan internationale samenwerking wordt gedaan, draait om drie basiswaarden, volgens Karel uit: gelijkwaardig partnerschap, terreinkennis en flexibiliteit. Dat vergt een woordje uitleg.

In India werkt Memisa samen met WBVHA in het kader van women empowerment

Gelijkwaardige partnerschappen vormen een fundamenteel onderdeel van de manier waarop Memisa aan internationale samenwerking doet. Een goede zaak volgens Karel, want volgens de vrijwilliger van Memisa die jarenlang als medisch verantwoordelijke werkte, is het belangrijk dat de vraag naar samenwerking vanuit de partner zelf komt. “We mogen zelf geen hulp opdringen, wat in het verleden al te vaak gebeurde, maar we moeten ons bescheiden opstellen”, aldus Karel. Terwijl ‘ontwikkelingssamenwerking’ vroeger enorm Noord-Zuid gericht was, schrijven ngo’s zich nu steeds meer in in een lang proces, dat door de partners zelf wordt geleid.

“In de manier waarop we samenwerken moeten we ons bescheidener opstellen.”
Karel Gyselinck

Karel haalt aan dat het belangrijk is om constructief en in dialoog samen te werken en om niet aan agenda-setting te doen. “Het is niet aan ons om met oplossingen te komen, die komen hoofdzakelijk van het terrein zelf. De souvereiniteit van het partnerland is steeds het vertrekpunt, maar als actoren van internationale samenwerking kunnen we dat proces wel ondersteunen.”

Een tweede belangrijk aspect is flexibiliteit. Procedures die gepaard gaan met de uitvoering van projecten moeten flexibiliteit toelaten. “Want het is belangrijk dat er inhoudelijk kan worden bijgestuurd bij het uitvoeren van een project, in functie van de veranderende context. Als we India vandaag vergelijken met twintig jaar terug, dat is helemaal niet hetzelfde. De manier waarop we namelijk invulling geven aan een project, is helemaal anders.”

Ook terreinkennis is cruciaal binnen internationale samenwerking, “iets waar Memisa erg sterk in is”, zegt Karel. “Eens je op het terrein komt, zie je pas echt wat de werkelijke noden zijn, en pas dan kunnen theorie en concepten met succes vertaald worden.” Een andere positieve verschuiving is er een van de kennisproductie en -uitwisseling. “Waar we vroeger vooral steunden op Europese expertise, is het merendeel van experts waar vandaag mee wordt samengewerkt afkomstig uit andere continenten. Die kennisuitwisseling met en tussen landen in het Globale Zuiden is razend interessant.”

“Terreinkennis is cruciaal om te weten wat de werkelijke noden zijn.”
Karel Gyselinck

Een positieve samenwerking in India dankzij terreinkennis

In India ondersteunt Memisa de West Bengal Voluntary Health Association (WBVHA), een organisatie die haar schouders zet onder een netwerk van lokale ngo’s. Gesteund door Memisa, onderscheidt de WBVHA zich door haar impact op het terrein. Zo ondersteunt WBVHA bijvoorbeeld de mobilisatie van gemeenschappen om lokale initiatieven te ontwikkelen die het recht op en de toegang tot gezondheidszorg bevorderen.

Als vrijwilliger bij Memisa werkt Karel voornamelijk mee aan de opvolging van het project in India, waar hij al meer dan 25 jaar ervaring heeft opgedaan, in samenwerking met WBVHA. Samen hebben Memisa en WBVHA meer dan 40 lokale ngo’s in een netwerk rond gezondheidszorg bijeengebracht. Vrouwen hebben er onder meer zelfhulpgroepen opgericht voor medisch urgenties.

Ook de band met de overheid wordt er versterkt, wat erg belangrijk is volgens Karel, “want om verandering teweeg te brengen, moet je niet alleen lokaal oplossingen gaan zoeken, maar moet je ook aan beleidsbeïnvloeding gaan doen bij de overheid. Daarvoor moet je je organiseren in een forum en moet je netwerken.”

De samenwerking met onze partner in India is een goed voorbeeld van een samenwerking waarbij de drie kernonderdelen, gelijkwaardig partnerschap, terreinkennis en flexibiliteit, aan bod komen. “Bij dit partnerschap ligt het zwaarste gewicht bij de partner. En door vele jaren samen te werken, hebben we een gedeelde visie en gemeenschappelijke waarden ontwikkeld en zij we naar elkaar toegegroeid”, besluit Karel.

Karel Gyselink en Biswantah Basu van de West Bengal Voluntary Health Association: ‘Er is een mooie vriendschap ontstaan.”

Wereldwijd lijden meer dan 50 miljoen mensen aan epilepsie. In heel wat landen, zoals Guinee-Conakry, wordt deze neurologische aandoening nog steeds geassocieerd met hekserij. Mensen met epilepsie krijgen te maken met uitsluiting en discriminatie. Toch kan de ziekte worden behandeld. Memisa en Fraternité Médicale Guinée zetten zich in om ervoor te zorgen dat epilepsie in Guinee wordt erkend en dat er een behandeling beschikbaar is.

Wat is epilepsie?

Epilepsie is een  chronische aandoening van de hersenen. Het komt tot uiting door plotselinge, onvoorspelbare epileptische aanvallen. Dergelijke aanvallen worden veroorzaakt door abnormale elektrische activiteit in de hersenen. De aanvallen verschillen sterk van persoon tot persoon en manifesteren zich in een aantal seconden durende onderbreking van het bewustzijn, onwillekeurige bewegingen of bewustzijnsverlies met stuiptrekkingen^1.. Hoewel epilepsie niet kan worden genezen, kan het wel grotendeels onder controle worden gehouden mits de juiste behandeling.

Meer dan 50 miljoen mensen lijden wereldwijd aan epilepsie. Maar liefst 80% van de mensen met epilepsie komen uit lage- en middeninkomenslanden. In Guinee-Conakry werkt Memisa samen met de lokale ngo Fraternité Médicale Guinée om ervoor te zorgen dat epileptische personen toegang hebben tot de juiste zorg.

Bijeenkomst van gemeenschapswerkers en zorgverleners

Epilepsie is wereldwijd het onderwerp van vele overtuigingen

In heel wat landen wordt epilepsie net als andere mentale aandoeningen nog steeds beschouwd als een ongeneeslijke ziekte, een bezwering door goden of een betovering. Dit is het geval in Guinee-Conakry, maar ook dichter bij huis. In 2016 kwam de Franse Stichting voor onderzoek naar Epilepsie met een verbazingwekkend rapport: maar liefst 9 % van de ondervraagde Fransen dacht toen nog steeds dat epilepsie veroorzaakt werd door bovennatuurlijke oorzaken, terwijl 26% ervan overtuigd was dat er een verband was met een bacterie (https://www.odoxa.fr/sondage/epilepsie-meconnaissance-source-de-discriminations/). Echter, epilepsie is een neurologische aandoening die gemakkelijk kan worden behandeld met de juiste therapieën.

In Guinee-Conakry worden heel wat mensen met epilepsie uitgesloten van de samenleving

In Guinee zijn veel mensen bang voor epileptische personen. Uit angst om betoverd of besmet te worden, wijzen lokale gemeenschappen deze mensen af. Het is zelfs zo dat de meeste mensen met epilepsie hun baan verliezen en kinderen niet meer naar school kunnen.

Opleiding, sensibilisering en een specifieke behandeling: de 3 pijlers van Memisa voor een betere behandeling van epilepsie 

Memisa en Fraternité Médicale Guinée ondersteunen in de eerste plaats de opleiding van medisch personeel. Op die manier weten verpleegkundigen hoe ze epilepsie moeten diagnosticeren en hun patiënten de juiste zorg kunnen bieden.

We voorzien ook opleidingen voor gemeenschapswerkers. Het zijn vrijwilligers uit de gemeenschap die met gezinnen in gesprek gaan over allerhande onderwerpen. Wanneer de gemeenschapswerkers iemand met epilepsie identificeren, kunnen ze hen indien nodig doorverwijzen naar het gezondheidscentrum. Deze mannen en vrouwen bieden ondersteuning van onschatbare waarde. Ze sensibiliseren ook de gemeenschap zodat mensen met epilepsie niet langer worden uitgesloten.

Tenslotte leveren we ook allerhande medicijnen en anti-epileptica aan de gezondheidscentra.

Getuigenis van Oumar, een epileptisch persoon in Télimélé

Oumar is 29 jaar oud. Sinds zijn 10^e is hij al niet meer naar school geweest, omdat zijn herhaaldelijke aanvallen zowel leerlingen als leerkrachten bang maakten. Zijn ouders namen verschillende keren hun toevlucht tot de traditionele geneeskunde, maar het mocht niet baten. Na een bezoek van de gemeenschapswerker aan hun dorp gingen de ouders van Oumar met hun zoon naar het gezondheidscentrum in Télimélé. Daar werd hij opgevangen door het gezondheidspersoneel en kreeg hij anti-epileptica. Na slechts een aantal maanden in het medisch centrum was zijn medische toestand aanzienlijk verbeterd. Zijn moeder getuigt:

« Voordat we naar het medisch centrum kwamen, had ik al drie geiten aan een traditionele genezer gegeven om mijn kind te behandelen, zonder enige verbetering van zijn medische toestand (red. een geit is ongeveer 200 euro waard). De medicijnen hebben mijn zoon goed geholpen. Nu kan hij ons helpen met het werk op het land, heeft hij vrienden en kan hij voor zichzelf zorgen. » 

In Guinee-Conakry hebben personen met epilepsie het recht om hun leven te leiden zoals zij dat willen, alsook om een kwaliteitsvolle behandeling te krijgen. Memisa werkt dagelijks samen met Fraternité Médicale Guinée om het taboe rond deze aandoening weg te werken en patiënten betaalbare behandelingen aan te bieden.

1. https://www.epilepsieliga.be/epilepsie-1

In het kader van Project USE (Unis pour la Santé et l’Education), biedt Memisa technische bijstand en financiële steun om geboorteregistraties, alsook de implementatie van het gezinsdossier, te faciliteren. Het project dat door de Europese Unie wordt gefinancierd draait ondertussen op volle toeren. Dr. Yves Sossou, die voor Memisa werkt in Kongo-Central, geeft een woordje uitleg bij deze twee belangrijke onderdelen van het project.

Kinderen waarvan de geboorte werd geregistreerd hebben meer toegang tot gezondheidszorg (foto: Kongo-Central, DR Congo)

Het gezinsdossier als instrument voor meer kwaliteitsvolle zorg

Om de gezondheidssituatie van de inwoners in Kongo-Central te verbeteren, werd in het kader van Project USE het gezinsdossier ingevoerd. In samenwerking met haar lokale partner MUSAKIS-FASS zorgt Memisa aan de hand van technische bijstand en financiële steun voor de implementatie ervan. Dankzij de invoering van het gezinsdossier is de gezondheidstoestand van gezinsleden en in de interventiegebieden beter bekend binnen het lokale gezondheidssysteem.

Yves Sossou, die als Internationaal Technisch Assistent en Volksgezondheidsarts werkt in de regio voor Memisa, omschrijft het gezinsdossier als “een database” met informatie over de gezondheidstoestand van de afzonderlijke gezinsleden. “Het gezinsdossier laat toe om diepgaande kennis van gezinssituaties te verkrijgen, en biedt bijgevolg de mogelijkheid om uitgebreide en specifieke zorg te verlenen aan ieder gezinslid”, aldus Yves.

Meer specifieke zorg en meer vertrouwen in de zorgverlening

Hierdoor onstaat een soort van ‘wederzijdse verbintenis’ tussen de bevolking en gezondheidscentra, waardoor de toegang tot kwaliteitsvolle gezondheidszorg wordt verbeterd. Enerzijds verbinden de gezondheidscentra er zich toe om uitgebreide, specifieke en continue zorg van hoge kwaliteit te bieden, terwijl de bevolking er zich toe verbindt om, wanneer men hulp nodig heeft, de gezondheidscentra te zien als een betrouwbare plek waar ze geholpen kunnen worden. Het is kortom een win-win situatie voor de ganse samenleving.

Het gezinsdossier schept een beeld van de algemene gezondheidstoestand

Dergelijke gezinsdossiers worden continu geactualiseerd. “De gegevens worden voortdurend verzameld en bijgewerkt, telkens wanneer een van de gezinsleden een gezondheidscentrum of ziekenhuis bezoekt, of wanneer een gezondheidswerker op huisbezoek komt”, duidt Dr. Sossou.

Yves Sossou is verantwoordelijk voor het slagen van Project USE in de provincie Kongo-Central (DR Congo)

Om meer kennis te verwerven over de noden in de regio, is het gezinsdossier een cruciaal hulpmiddel. Gezinsdossiers maken het mogelijk om diepgaand epidemiologisch onderzoek te voeren naar de bevolking in de specifieke interventiegebieden. Zo kunnen er bijvoorbeeld conclusies worden gemaakt van de meest voorkomende pathologieën in de regio. Ook om die reden zorgt het gezinsdossier er dus voor dat er meer zorg op maat kan worden geboden aan de lokale bevolking die is aangepast aan vaak voorkomende ziektes.

Geboorteregistratie als sleutel tot waardig burgerschap

Een belangrijk onderdeel die als ‘toegangspoort’ kan dienen tot het gezinsdossier is het registreren van de geboorte, ofwel geboorteregistratie. Wanneer een geboorte niet geregistreerd wordt, is het opstellen van het gezinsdossier minder eenvoudig. Belangrijker nog: wanneer de geboorte van een kind niet wordt geregistreerd, is dit nefast voor zijn of haar toegang tot gezondheidszorg. “Zodra een kind specifieke zorg nodig heeft en bijvoorbeeld moet worden overgeplaatst naar het buitenland, wordt de toegang tot gezondheidszorg niet eenvoudig zonder geboorteakte, omdat de reisdocumenten dan niet snel verkregen kunnen worden”, legt Yves uit. Dit vergt een woordje uitleg.

Geboorteregistratie maakt deel uit van de kinderrechten, die verankerd zijn in de kinderbeschermingswet van de DR Congo. Bij het ontbreken van een geboorteakte, beschikt het kind in kwestie niet over waar hij of zij recht op heeft. “Dat gaat over allerhande burgerlijke, politieke, sociale en culturele rechten, die onder meer gerelateerd zijn aan onderwijs, nationaliteit, erfenis bij het overlijden van de ouders, en de toegang tot gezondheidszorg”, legt Dr. Sossou uit.

In de DR Congo, en meer specifiek in de provincie Kongo-Central, is de situatie omtrent geboorteregistraties zorgwekkend. Voor de interventie van Memisa in de gezondheidszones Kisantu, Ngidinga en Gombe-Matadi, werden slechts 31 % van de geboortes geregistreerd. “En dat betekent dus dat meer dan twee derde van de kinderen er geen documenten van burgerlijke stand hebben, wat hun burgerschap als kinderen van de DR Congo in gevaar brengt”, aldus Dr. Sossou.

Artsen, verpleegkundigen, gemeenschapswerkers… Iedereen steekt een handje toe bij het faciliteren van geboorteregistraties

Hoe Memisa geboorteregistraties faciliteert

“Dankzij de ondersteuning van Memisa om geboorteregistraties te vergemakkelijken, is het cijfer van geboortes die geregistreerd worden in de drie gezondheidszones waar Memisa intervenieert gestegen naar maar liefst 61%”, aldus Yves, die deze voortgang omschrijft als “aanmoedigend en veelbelovend.”

Wanneer een geboorte in de DRC niet wordt geregistreerd binnen de 90 dagen, bedragen de kosten voor een geboorteregistratie tussen de 140 en 180 euro per kind. “En daarom zijn er heel wat ouders die de geboorte van hun kinderen niet laten registreren na deze 90 dagen”, zegt Dr. Sossou. Het is dan aan het Vredegerecht of de jeugdrechtbank om hierover te beslissen. Ondertussen heeft Memisa al meermaals gepleit voor het opzetten van een mechanisme voor de regularisatie van geboorteakten van kinderen ouder dan 3 maanden. Zo werden er pleidooien gehouden bij het Mbanza-Ngungu Children’s Court en het Madimba Peace Court.

De aanzienlijke verbetering in het aantal geboorteregistraties is onder meer te danken aan het feit dat er een volmachtformulier werd ingevoerd voor geboortes op de kraamafdeling, die aan het einde van elke maand ingeleverd worden bij de burgerlijke stand, waarna geboorteaktes aan de ouders worden overhandigd.

Hierover werd een opleiding georganiseerd voor gezondheids- en overheidspersoneel. “De reiskosten worden betaald in de vorm van een forfaitair bedrag aan het einde van elke maand aan de verantwoordelijke van elk gezondheidscentrum, zodat geboorteakten kunnen worden afgegeven en opgehaald”, legt Yves uit.

Ouders sensibiliseren over het belang van administratieve formaliteiten bij de geboorte van hun kind

De lokale bevolking ziet niet altijd het belang in van geboorteregistraties. Daarom zet Memisa ook in op sensibilisering, via gemeenschapswerkers, waarbij de lokale bevolking wordt geïnformeerd over wat een geboorteakte is en wat het nut ervan is, wat de voordelen ervan zijn, maar ook wat de gevolgen (kunnen) zijn van het niet registreren van een geboorte. Aan de hand van onder meer rollenspellen en presentaties wordt de bevolking hier grondig over geïnformeerd. Ook tijdens bijvoorbeeld prenatale en postnatale consultaties, alsook tijdens vaccinatiesessies sensibiliseert Memisa (toekomstige) moeders. De gemeenschapswerkers spelen hierin, en meer specifiek wat betreft de huisbezoeken, ook een belangrijke rol.